Mogen de Congolezen nu eindelijk eens zelf beslissen? (Peter Verlinden)(Opinie)

In het verlengde van de revelerende reeks ‘Congo Hold-up’ ziet Marc Reynebeau (‘In Congo is het nog altijd als vroeger’, De Standaard, 1 december) gelijkenissen tussen het Belgische koloniale bestuur tot 1960 en het corrupte Congolese bestuur sindsdien. Daarbij snijdt hij nogal wat bochten heel kort af, vindt auteur en journalist Peter Verlinden. In zijn nieuwe boek getuigen Congolezen over de koloniale tijd die ze zelf beleefd hebben en ook zij maken de vergelijking tussen toen en nu.

Niemand twijfelt er nog aan dat ‘kolonialisme’ een vorm van ‘bezetting’ was. Ook niet de vele tientallen Congolezen met wie ik de afgelopen vijftien jaar lange gesprekken mocht voeren over ‘toen en nu’. Zij hadden de koloniale tijd als adolescenten of volwassenen nog bewust zelf beleefd. Hoe groot ook de nostalgie naar ‘le temps des Belges’ toen de wegen onderhouden werden, de lonen op tijd betaald, scholen en ziekenhuizen gratis waren, de veiligheid overal gegarandeerd … niemand wil terug naar die koloniale tijd. Wel naar de goede kanten ervan, niet naar de vernederingen, naar de tijd dat Congolezen tweederangsburgers waren in hun eigen land, structureel onderdrukt en afhankelijk van het al dan niet goede karakter van hun Belgische bazen.

Even eensluidend klinkt de bittere kritiek op de eigen leiders sinds de onafhankelijkheid: ’Als ik kan kiezen om voor een Congolese baas te werken of voor een Belgische, dan toch liever voor een Belgische’. De woede over de afgetakelde publieke voorzieningen, de ingestorte sociale zekerheid en de voor velen onbetaalbare scholen klinkt overal door, ruim zestig jaar na de onafhankelijkheid. 

Zekerheid versus maffia

Het klopt dat vooral de koloniale bedrijven zich konden verrijken in Belgisch-Congo dankzij de goedkope arbeidskrachten en grondstoffen, overigens conform de wetgeving en internationale regelgeving in die tijd. Toch verwijzen mijn Congolese getuigen liever naar het feit dat zij destijds tenminste correct betaald werden, inclusief alle sociale voorzieningen maar inderdaad zonder enige inspraak in het bestuur van hun eigen land.

In een adem voegen de meesten er dan aan toe dat zij die inspraak vandaag ook niet hebben en daarenboven nu niet meer correct betaald worden en elke sociale zekerheid kwijtgespeeld zijn. De zekerheid van het koloniale paternalisme is vervangen door de onzekerheid van een maffiasysteem: alleen een kleine elite krijgt toegang tot de potten van de staat. Dat heeft het journalistieke onderzoek ‘Congo Hold-up’ nog eens duidelijk gemaakt, al is dat voor de Congolezen in Congo al lang geen nieuws meer. Daar hadden zij de Westerse onderzoeksjournalisten niet voor nodig.

Hebben de Congolese leiders zich dan geïnspireerd op het koloniale bestuurssysteem om hun corrupte bestuur uit te bouwen, van Mobutu over vader en zoon Kabila tot nu ook Tshisekedi? En zijn ‘de Belgen’ zo mee aansprakelijk voor de ellende van vandaag in Congo? Alvast de Congolezen ter plaatse zien dat zo niet. De huidige politieke elite is zelf verantwoordelijk voor haar daden en moet zich verantwoorden tegenover haar eigen volk, wat zij niet doet. Dat neemt niet weg dat de meeste getuigen diep teleurgesteld zijn over de Belgische politiek tegenover deze Congolese leiders sinds de onafhankelijkheid, meer nog dan over het Belgische koloniale bestuur dat ver achter de rug ligt en niet overgedaan kan worden. Van België verwachten zij dat het helpt om een einde te maken aan het wanbeleid, de corruptie en de menselijke en economische tragedies en niet de rode loper blijft uitrollen voor de ene na de andere niet-verkozen president. België staat vandaag al te dikwijls aan de kant van de corrupte leiders en niet van het Congolese volk. Dat maakt vele Congolezen in Congo boos. Veel meer dan de herinnering aan het koloniale verleden, zelfs als zij die tijd nog zelf beleefd hebben.

‘Dekoloniseren’

Als we echt willen begrijpen waarom Congo vandaag is wat het is, corruptie incluis, dan wordt het dus dringend tijd om de focus niet meer zo halsstarrig te richten op (bijna) uitsluitend het koloniale verleden. Ook de Speciale Parlementaire Congo Commissie dreigt dat te doen, aangevuurd door de luidste roepers van de jonge Congolese diaspora, een aantal academici en opiniemakers. We moeten integendeel veel ruimer en tegelijk dieper kijken. Dringend tijd om onze kijk op de vroegere koloniale gebieden te ‘dekoloniseren’.

Want ook deze landen kennen hun eigen culturen en diepgewortelde tradities die niet altijd aangetast zijn door amper een halve tot drie kwart eeuw kolonisatie. Intussen zijn zij al langer weer onafhankelijk dan ze ooit gekoloniseerd zijn. Het koloniale verleden is maar één element meer van hun eigenheid. 

Een laatste voorbeeld. Op het wereldtoneel proberen de economisch en zo politiek machtige landen – ooit alleen de Europese, nu vooral China en de rijke Golfstaten – om ook de vroegere kolonies naar hun hand te zetten, zeker als er goedkope grondstoffen te rapen zijn, zoals bijvoorbeeld in Congo. Daarop reageren de leidende elites elk op hun eigen manier, gedreven door de eigen belangen en die van hun entourage en zelden door die van het volk dat ze zouden moeten dienen. Precies zoals dat overal gebeurt in en door landen waar geen enkele vorm van democratische controle bestaat op de leidende klasse. Dat moesten de Kabila’s en Kagame’s van deze wereld heus niet leren van de Belgen, meer dan zestig jaar geleden.

Peter Verlinden, 08.12.21

(auteur, voormalig VRT-journalist)

(Een versie van deze opiniebijdrage verscheen in De Standaard van 08.12.21)

© CongoForum, 08.12.2021

Beeld-bron: Facebook

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.