De lange periode van oorlog en geweld in Oost-Congo heeft een ontwrichte bevolking achtergelaten. Honderduizenden mensen zijn de gevaren van het platteland ontvlucht, op zoek naar wat veiligheid in de steden. De eerste vrije verkiezingen sinds 40 jaar zijn door de grote druk van de internationale gemeenschap zonder veel bloedvergieten verlopen, president Joseph Kabila moet de motor worden van de heropbouw van Congo. "De speeltijd is nu voorbij", waren de gevleugelde woorden die hij uitsprak tijdens zijn eerste nieuwjaarstoespraak als legitiem president.

Maar de drukte van de verkiezingsperiode is door meerdere milities in Oost-Congo blijkbaar ten bate genomen om in stilte de wapens op te poetsen en de munitievoorraad aan te vullen. Regelmatig wordt er weer gevochten en geplunderd, diverse millities (de rebellen van Laurent Nkunda, Mai-Mai-krijgers, Interahamwe) zijn bij gevechten betrokken. Het enige wat die rebellenmilities gemeenschappelijk hebben, is hun vijand: het allom verguisde Nationale Leger (FARDC, Forces Armées de la Republique Démocratique du Congo).

Een wapen dat zowat alle milities en legereenheden gebruiken is het wapen van het seksueel geweld. Verkrachting wordt op grote schaal gebruikt om de bevolking te terroriseren, en om lusten te botvieren.

HEAL Africa is een ziekenhuis in Goma, de hoofdstad van Noord-Kivu, van waaruit met alle mogelijke middelen ten strijde getrokken wordt tegen het seksueel geweld.

Jo Lusi, hoofdchirurg, stichter en bezieler van HEAL Africa:

"Congo roept overal ter wereld associaties op met slechte wegen, desastreuze politiek, corruptie en geweld, maar niemand denkt aan de grootste slachtoffers van de oorlog; de verkrachte vrouwen. Zij zijn de vergeten slachtoffers en hun lijden is onnoemelijk, hun bestaan is op alle vlakken vernietigd. Ze werden gebruikt, als voorwerpen, door mannen van andere stammen of soldaten, sommigen zijn jarenlang meegenomen door een militie als seksslavin. Hier bij ons in het ziekenhuis komen alleen diegenen aan die het geweld overleefd hebben. Ze hebben een fistel, zijn besmet geraakt met aids, zijn zwanger, werden verstoten door hun familie. Wij proberen die vrouwen zowel psychologisch als medisch op te vangen. De medische behandeling is maar een deelaspect van de holistische therapie die we aanbieden. Het belangrijkste is dat de slachtoffers hun menswaardigheid terugvinden. Om na de revalidatie een nieuw leven te kunnen beginnen, worden eenvoudige beroepen aangeleerd (naaien, tuinieren, mandenvlechten,…). Met ons nieuwste project, "Grounds for Hope", bieden we eenvoudige huisvesting voor een 30-tal vrouwen."

JW: Er wordt vrouwen geleerd hoe ze seksueel geweld kunnen proberen te voorkomen, maar worden er ook preventiecampagnes gevoerd om het gedrag van mannen te beïnvloeden?

Jo Lusi: "Naar ieder dorpje in de regio worden informatie-gezondheidwerkers gestuurd, de klemtoon van hun werk ligt op het indijken van de aidsepidemie via verantwoord seksueel gedrag. We voeren campagnes via kerken, scholen, sportmanifestaties en gezondheidscentra, soms voor specifieke doelgroepen zoals chauffeurs en militairen."

JW: Uw ziekenhuis focust nu al zes jaar op seksueel geweld, is er enige evolutie te merken in de statistieken?Jo Lusi: "Niet echt. We doen zo’n 250 à 300 behandelingen per jaar, dat is bijna elke dag een nieuw geval. Het verschil met de beginjaren is dat vrouwen die mishandeld zijn zich nu vaker tot ons wenden in plaats van te zwijgen. Misschien gebeuren de verkrachtingen niet meer zo systematisch, maar het taboe dat er rond hangt is enigszins doorbroken. Kijk, in elke cultuur is er seksueel geweld, de manier waarop daarmee omgegaan wordt is verschillend. Het traditionele rechtsysteem hier bepaalt dat een verkrachter de familie van het slachtoffer vergoedt, er wordt een kip gegeven, of iets ter waarde van ongeveer 5 dollar. En dan is het geval afgesloten. Het vraagt heel wat tijd om die mentaliteit van het banaliseren en verdringen van die misdaden en de gevolgen ervan te wijzigen, maar we merken wel beetje bij beetje verandering. Bovendien heeft de context van oorlog, met groepsverkrachtingen en de verspreiding van aids, het traditionele systeen helemaal ondermijnd.

JW: Als senator in het overgangsparlement (2002-2006) heeft u mee het nieuwe artikel 15 van de grondwet van de derde Congolese republiek geschreven. Dit artikel stelt elke vorm van seksueel geweld gelijk aan een misdaad. Heeft u er enig idee van hoe dit artikel nu kan worden toegepast, rekening houdend met de huidige toestand van ordeloosheid en desintegratie van het rechtsapparaat in de DR Congo?

Jo Lusi: "Congo is het enige land ter wereld met een grondwet waarin seksueel geweld expliciet wordt veroordeeld. En het werkt, de mensen reageren meer en meer op gevallen van verkrachting. Gisteren hebben MONUC-soldaten (VN-blauwhelmen) een verkrachter van lynching door familieleden van het slachtoffer gered. De man is opgepakt en zit nu in de gevangenis. Rebellenleider Laurent Nkunda heeft vijf soldaten van zijn compagnie laten executeren omdat ze vrouwen in bezet gebied verkracht hadden. Dit is natuurlijk allemaal nog niet volgens de regels van een rechtsstaat, maar alles duidt op een groeiende mentaliteitswijziging. De overheid zal gedwongen worden misdadigers te vervolgen."

JW: Dokter Lusi, hoe ziet u de geo-politieke situatie in Oost-Congo in de nabije toekomst evolueren?

Jo Lusi: "In Oost-Congo moet er werk gecreëerd worden voor de tienduizenden soldaten die nu overal verveeld en nutteloos rondhangen. Ze verdienen slechts 1,5 dollar per dag en met het wapen in de hand is de verleiding natuurlijk groot om wat extra’s af te dwingen. Geef ze een schop in plaats van een wapen zodat er op het land of aan de wegeninfrastructuur kan worden gewerkt. Een andere sleutel voor de toekomst is de herwaardering van de rurale gebieden, daar klopt het hart van Congo, daar ligt onze rijkdom."

"Hét medicament voor het hele land is de invoering van degelijke systemen in vier sectoren: in het onderwijs, als middel tegen onwetendheid, in justitie als autonoom apparaat, in de gezondheidszorg voor de strijd tegen ziektes en tenslotte in de strijd tegen armoede. Daarvoor hebben we hulp nodig. De Belgen hebben hier bij de onafhankelijkheid een land in zeer goede toestand achtergelaten, maar onder andere door de Koude Oorlog en het wanbeleid, is dit land in een neerwaartse spiraal terechtgekomen. Met wat hulp kunnen we er in korte tijd weer bovenop geraken. De verkiezingen waren een stap in de richting van de democratie en die is onomkeerbaar, zelfs indien morgen Kabila zou worden vermoord."

© CongoForum – Johan Willems, 13.01.07

Meer informatie op www.healafrica.org