IPS-journalist Sanjay Suri Sprak met hem in de aanloop naar de Gemenebesttop van 23 tot 25 november in de Ugandese hoofdstad Kampala.

Wat zijn volgens uw rapport de belangrijkste oorzaken voor de huidige conflicten ?

AS: De Eerste Wereldoorlog werd gevoed door nationalistische verdeeldheid, en ik denk dat furie en de vlammen van nu worden gevoed door religieuze verdeeldheid. Om die te overstijgen moeten we ons opnieuw bewust worden van de rijkdom van menselijke relaties. Zolang we niet beginnen met de strijd om de geesten van de mensen, denk ik niet dat we het geweld en het terrorisme in de wereld kunnen verslaan. Het leger alleen kan de problemen niet oplossen. Een militair optreden maakt zeker een verschil, maar dat geldt zeker ook voor burgerinitiatieven, de media, het onderwijs en de politiek.

Veel mensen zien het eerder als een probleem met de islam, dan als een algemeen religieus probleem

Ik denk niet dat religie op zich het probleem is. Ik ben zelf niet gelovig, maar ik zie dat godsdienst het leven kan verrijken van mensen die wel geloven. Dat is iets helemaal anders dan religieuze verschillen gebruiken op verdeeldheid te zaaien en om gewelddaden te plegen tegen mensen van een ander geloof. Dat fenomeen beperkt zich niet tot de islam, in wat je nu moslimterrorisme noemt. Bij de rellen in de Indiase deelstaat Gujarat waren extreme hindoes de aanstokers, en bij de rellen in Sri Lanka speelden extreme boeddhisten een rol.

Maar de oorlog tegen het terrorisme is in werkelijkheid een strijd tegen gewelddadige moslimextremisten

Wel, de uitdrukking ‘oorlog tegen het terrorisme’ behoort niet tot ons taalgebruik. We hebben het liever over de ‘zogenaamde oorlog tegen het terrorisme’. In de commissie waren we het erover eens dat er in militair opzicht meer te zeggen viel voor de inval in Afghanistan dan voor de oorlog in Irak. We waren het er ook over eens dat de filosofische basis voor de ‘oorlog tegen het terrorisme’ erg smalletjes is. En door die de nadruk op één oorzaak voor het geweld, is een wereldbeeld ontstaan waarin een grote rol is weggelegd voor een clash der beschavingen, meer bepaald tussen de zogenaamde Westerse beschaving en de islamitische beschaving. Maar zo is de wereld niet opgedeeld. Moslims, christenen, joden of hindoes kunnen heel goed samen zaken doen of genieten van dezelfde literatuur of muziek, er zijn veel dingen die hen binden. Je komt nooit tot een goed wederzijds begrip wanneer je een hele groep mensen identificeert met een kleine minderheid binnen die groep.

Dus het hele idee van een clash der beschavingen is misplaatst ?

Misplaatst om drie redenen. Eén: de onderverdeling tussen beschavingen is gebaseerd op religie. Maar wanneer ik, als Indiër met een hindoeachtergrond, praat met een vriend die moslim is, dan zijn het in de eerste plaats twee Indiërs die aan het praten zijn, of twee mensen van het Indiase subcontinent, of twee Zuid-Aziaten of twee bewoners van ontwikkelingslanden. De beschavingsdimensie is een erg arme manier om mensen te begrijpen. Als je de wereldbevolking gaat verdelen in beschavingen is dat en snelle en efficiënte manier om zowat alles verkeerd te begrijpen.

Twee: Culturen evolueren in onderling contact. De Indische keuken heeft het gebruik van chilipepers ontleend aan de Portugese kolonisatoren. Wiskunde, wetenschappen, architectuur en literatuur reizen voortdurend de wereld rond. Beschavingen groeien niet in hun eigen kleine doosje.

De derde vergissing is te denken dat de beschavingen voortdurend overhoop liggen met elkaar. Er zijn andere verschillen, tussen man en vrouw bijvoorbeeld. Als dat leidt tot conflicten, is dat een andere zaak. Dan moet je kijken welke retoriek tot de vijandigheid heeft geleid. En als de vrouwen onrechtvaardig worden behandeld, moeten mannen en vrouwen samen op zoek naar een oplossing.

Die drie dingen, het feit dat er meerdere identiteiten bestaan, dat culturen met elkaar interageren en dat verschillen niet noodzakelijk moeten leiden tot conflicten, worden totaal genegeerd. De retoriek over de clash der beschavingen is niet allen fout, ze zorgt ook voor heel wat schade.

Als we het hebben over globalisering, over wiens globalisering gaat het dan? Die van het Westen? Die van goederen en markten of die van mensen en ideeën ?

Het hangt ervan af wat je bedoelt met globalisering. De globalisering van ideeën is een belangrijke motor geweest voor menselijke vooruitgang. Momenteel leert de niet-Westerse wereld heel wat van het Westen inzake wetenschap en techniek. In de elfde tot dertiende eeuw waren de Indiase en Arabische wiskunde baanbrekend. De Europeanen hebben Plato en Aristoteles na de Middeleeuwen herontdekt dankzij Arabische vertalingen van hun geschriften, die opnieuw werden vertaald in het Latijn. Dus de globalisering van ideeën is bijzonder constructief geweest.

De economische globalisering kan dat ook zijn. Het is geen kwestie van voor of tegen globalisering zijn, maar van ervoor te zorgen verschillende gemeenschappen en werelddelen er hun voordeel bij kunnen doen. Om te vermijden dat de winsten oneerlijk worden verdeeld. We moeten vooral letten op een eerlijke verdeling. Ik denk niet dat we ons moeten afvragen wiens globalisering het is. Als het om globalisering gaat, is iedereen erbij betrokken.

MC

(c) IPS, 22.11.07