Oorlog Kivu: vrouwen verzetten zich tegen stilzwijgen en dubbele bestraffing van verkrachting (CongoForum)

BUKAVU – De oorlog in de Kivu-regio, in het oosten van de Democratische Republiek Congo, is het dodelijkste conflict sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, met naar schatting 6 miljoen doden. Maar de media hebben er in verhouding niet enorm veel aandacht voor. En deze oorlog wordt vooral gevoerd tegen vrouwenlichamen, met verkrachting als oorlogswapen.

Ter plaatse vecht Justine Masika Bihamba aan de zijde van deze misbruikte vrouwen. Met haar ngo Synergie is ze er in de loop der jaren in geslaagd om de verwoeste levens van veel slachtoffers weer op te bouwen. Om deze realiteit onder de aandacht te brengen, publiceerde ze het boek ‘Femme debout face à la guerre’ (Vrouwen in opstand tegen oorlog) (Ed. de l’Aube). Ze was te gast bij Julie Morelle in Déclic, bericht de RTBF.

Kritieke situatie die stagneert

De Kivu wordt al 30 jaar geteisterd door conflicten die nauwelijks aandacht krijgen in de media. In deze regio werden – en worden nog steeds – vrouwen op ongekende schaal verkracht en gemarteld als oorlogswapen. In oktober 2023 zijn de gevechten tussen het Congolese leger, de M23-rebellen, voornamelijk Tutsi’s, gesteund door Rwanda, en “patriottische” rebellen in hevigheid toegenomen. De bevolking zit tussen verschillende vuren en wordt gedwongen te vluchten. Sinds 2004 zijn meer dan zes miljoen mensen ontheemd geraakt door het conflict. Het aantal slachtoffers is ook aanzienlijk.

In 1994, in de schaduw van de Rwandese genocide, kwam de situatie in de Kivu op zijn kop te staan. Rwandese vluchtelingen arriveerden massaal in Goma, maar zij waren niet de enigen. Duizenden genocideplegers doken ook met hun wapens in deze regio onder, met de “zegen van de internationale gemeenschap”. De toegang tot drinkwater is moeilijk en cholera steekt de kop op en richt grote verwoestingen aan.

Het conflict is complex en sleept zich voort. In 30 jaar tijd zijn de allianties veranderd tussen de gewapende groepen die de regio doorkruisen en verwoestingen aanrichten. Het dodental in dit conflict is erg hoog, maar dan telt men het aantal verkrachtingsslachtoffers niet mee dat nog in leven is, maar een leven heeft dat letterlijk is verwoest: 18.000 vrouwen zijn in 30 jaar het slachtoffer geworden van seksueel geweld.

Verkrachting als oorlogswapen

Onder de gewapende groepen circuleert het idee dat een man zijn zelfwaarde afhangt van zijn vrouw “omdat vrouwen heilig zijn”, legt Justine Masika Bihamba uit. Daarom worden vrouwen verkracht in het bijzijn van hun mannen en kinderen: om de mannen die vechten te verzwakken. “En als er scherpe voorwerpen in de genitaliën van vrouwen worden gestoken, als er van dichtbij op genitaliën wordt geschoten, dan is dat om te vernietigen, niet voor seksueel genot”, benadrukt ze.

“Dubbele straf” voor vrouwen

Veel vrouwen houden hun verkrachting geheim omdat ze anders scheef worden bekeken door de gemeenschap, die hen dan afwijst. Ze moeten dit verwoestende trauma alleen verwerken. 

Sommige verkrachte vrouwen worden zwanger. Dit is ook een “dubbele straf” voor deze fysiek en mentaal gehavende vrouwen, die het trauma moeten overwinnen en tegelijkertijd moeten zorgen voor een kind dat een constante herinnering is aan het trauma. In de Democratische Republiek Congo is abortus niet echt wettelijk mogelijk. “Er is het Protocol van Maputo, dat abortus toestaat bij verkrachting, incest en wanneer de vrouw niet volledig wilsbekwaam is, maar deze wet is nooit toegepast”, klaagt Justine Masika Bihamba. Ter plaatse probeert de vereniging “Synergie” moeders te helpen om hun onschuldige kind te accepteren, maar ook om in hun behoeften te voorzien en hun onderwijs te betalen.

Straffeloosheid voor agressors

Vandaag de dag blijft de overgrote meerderheid van deze verkrachtingen onbestraft in Congo. “Wij geloven dat het seksueel geweld zou afnemen als de daders van verkrachtingen gestraft zouden worden”, zegt Justine Masika Bihamba. Ook al kunnen sommige mensen door corruptie nog steeds profiteren van lichtere straffen dan de 5 tot 20 jaar die aangewezen zijn voor zo’n misdrijf.

Westen zwijgt: coltan

In dit aanslepende conflict is er weinig internationale hulp. De humanitaire hulp is beperkt en Monusco, de vredesmissie van de blauwhelmen, zal zich binnenkort terugtrekken uit de regio omdat de missie mislukt is. Om de kwestie buiten haar eigen land aan de orde te stellen, heeft Justine Masika Bihamba veel staatshoofden ontmoet, net als Nobelprijswinnaar Denis Mukwege, die strijdt voor “herstel van de schade die de vrouwen is aangedaan” door het conflict.

Als westerlingen de omvang van het drama dat zich al zoveel jaren in Kivu afspeelt niet naar waarde schatten, dan komt dat door de directe aanleiding voor het conflict, namelijk de grondstoffen die ondergronds in de Democratische Republiek Congo te vinden zijn. Naast goud, kobalt en tin is de regio rijk aan coltan, een erts dat essentieel is voor de productie van smartphones en computers. “80% van de coltan komt uit de provincie Noord-Kivu”, verzekert Masika Bihamba, hoewel naar schatting 60 tot 80% van de wereldvoorraden van dit erts in Congo te vinden zijn. Met mobiele telefoons en computers “heb je onze oorlog in je handen”. 

Erg noodzakelijk boek

Justine Masika Bihamba is 58 jaar oud en vecht al jaren op het terrein, maar ze reist ook de wereld rond om internationale instanties aan te spreken en de al te vaak oorverdovende stilte te bestrijden.

In haar boek, dat erg noodzakelijk is, beschrijft ze de dramatische situatie en de omvang van het conflict, maar ook de kracht van de slachtoffers die erin slaagden hun leven weer op te bouwen. Volgens haar zijn de vrouwen een deel van de oplossing: “De vrouwen die bij ons komen waren moedeloos, ze wilden niet verder omdat ze onteerd waren, maar met de steun die wij ze geven, zeggen ze ‘neen, we zijn sterke vrouwen, we gaan door'”.

Vandaag de dag is 50% van de vrouwen met wie Synergie werkt voormalig slachtoffer, maar zij zijn ook overlevenden en een motor van verandering.

© CongoForum, 27.03.24 (rk)

Beeld – bron: Radio Okapi/Marc Maro Fimbo